Motyw Listu w języku polskim
Definicja listu
pisemna wypowiedź skierowana do osoby lub instytucji; papier, na którym napisano tę wypowiedź (także wraz z kopertą)
Źródło: Słownik języka polskiego, PWN, 2003
Synonimy i wyrazy bliskoznaczne:
bumaga, liścik, memo, okólnik, petycja, pisemko, pismo, podanie, postulat, projekt, prośba, wniosek, zawiadomienie, żądanie, e-mail, korespondencja, mail, nota, notatka, poczta, przesyłka, wiadomość, artykuł, depesza, doniesienie, notka, paczka, posyłka, przekaz, przesłanie, wysyłka, akt, dokument, tekst, źródło, awizo, poinformowanie, post,
Słownictwo powiązane z motywem:
epistolografia, epistoła
Etymologia listu
Skąd pochodzi wyraz list?
Rzeczownik list jest wyrazem ogólnosłowiańskim wywodzącym się od formy *leik’-t-u-s o znaczeniu ‘zielona pasza dla bydła’. Z kolei bazą tego słowa jest czasownik *lik’- // *leik’- // *loik’- występujący w znaczeniu ‘zrywać (językiem), paść się (o bydle)’. Początkowo omawianych wyrazów używano do nazywania paszy (zielonych części roślin), z czasem także do nazywania zieleni drzew i krzewów, ich listowia, w końcu – do określania pojedynczego liścia. To ostatnie ze znaczeń przypisane zostało ostatecznie leksemowi liść, a nie list, który już prawdopodobnie w XIII stuleciu zyskał sobie znaczenia wtórne. Otóż za niemieckim blatt oraz łacińskim folium o sensie ‘liść’ i (sekundarnie) ‘kartka’ staropolski list zaczął być stosowany w znaczeniu ‘kartka papieru’. Stąd też wzięła się obecna w XIV-XV wieku praktyka nazywania dokumentu prawnego listem. Dopiero później omawiany rzeczownik zyskał sens – ‘wiadomość przekazana pisemnie’. Takie znaczenie było jednak początkowo charakterystyczne jedynie dla tekstów biblijnych i kościelnych jako przekład łacińskich słów: litterae, epistola (por. A. Bańkowski Etymologiczny słownik języka polskiego). Za przypuszczeniem, że już w XV stuleciu ugruntowuje się znane nam współczesne znaczenie wyrazu list, przemawia ówczesna stabilizacja połączeń wyrazowych, np.: list gończy, list otwarty, listy uwierzytelniające, list żelazny czy list zastawny. Omawiając wyraz list warto przypomnieć, jak doszło do oddzielenia form i znaczeń między listem a liściem. Forma liść została utworzona w oparciu o zbiorowy rzeczownik liście. Zatem początkowo w staropolszczyźnie były następujące słowa: list (lp.), listy (lm.) oraz zbiorowe liście (‘ogół liści’). W XVI stuleciu zbiorowe liście traktowano już jak liczbę mnogą, do której dostosowano formę lp. liść. To spowodowało, iż powstały dwa leksemy z odrębnymi wzorami odmiany, czyli (1) liść (lp.) – liście (lm.) – listowie (zbiorowy) o znaczeniu ‘część rośliny’ oraz (2) list (lp.) – listy (lmn) w znaczeniu etymologicznie wtórnym – ‘korespondencja’. To rozdzielenie sensów omawianych słów nie objęło jednak zdrobnień, bo listek to ‘mały liść’, a liścik to ‘mały list’. Dodajmy ponadto, iż zadomowiony we współczesnej polszczyźnie wyraz listonosz powstały na bazie rzeczownika list jest obecny w naszym języku od XVIII wieku i stanowi kalkę niemieckiego Briefträger.
Joanna Przyklenk
http://poradniajezykowa.us.edu.pl/baza_archiwum.php?POZYCJA=180&AKCJA=&TEMAT=Etymologia&NZP=&WYRAZ=
Związki frazeologiczne:
List gończy, List otwarty, List polecający, List polecony, List przewozowy, Listy odwołujące, Listy uwierzytelniające, List żelazny, List kredytowy, List zastawny, List pasterski, Listy Apostolskie
Źródła: Słownik języka polskiego, PWN, 2003, Słownik frazeologiczny, PWN, 2005
Przysłowia
Aforyzmy
